بعد از اظهارات نخست وزیر هنددر سفرِ اخیرش به ترکمنستان، گمانه زنی ها در مورد کم شدن علاقهاین کشور به پروژه تاپی بیشتر شده است. در ملاقاتِ نخست وزیر هند با رئیس جمهورِترکمنستان، مودی به بررسی گزینه های مختلف برای انتقال گاز از ترکمنستان به هند اشاره نمود که یکی از این گزینه ها، مسیر زمین-دریا از طریق ایران می باشد. به عبارت دیگر نخست وزیر هند اشاره ای به احتمال راه اندازی "مطالعۀ عملی بودن" طرح خطِ لولۀ گاز از ترکمنستان به هند از طریق خاک ایران داشت. اما سوال اساسی اینجاست که تا چه اندازه تطبیق پروژۀ تاپی برای کشورهایی که در مسیر این پایپ لاین قراردارند، از لحاظ اقتصادی و سیاسی حیاتی می باشد و آیا این کشورها می توانند با ارائه جایگزینی دیگر، رویای تطبیق این پروژه کلان را از سر بیرون نمایند؟
پروژه پایپ لاین گازِ تاپی (ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند) برای انتقال گاز ترکمنستان به کشورهای آسیای جنوبی یعنی هند و پاکستان طراحی شده است و ترکمنستان را از طریق خاک افغانستان و پاکستان به هند متصل می نماید. طول این پایپ لاین 1800 کیلومتر پیش بینی شده که ظرفیت انتقالِ 3.2 میلیارد فیت مکعب، گاز طبیعی را در هر سال دارا می باشد. بر طبق پلان از پیش تعین شده، این پروژه قرار است تا پایان سال 2018 میلادی عملیاتی گردد اما وجود چالش های امنیتی و عدم مشخص شدن یک شرکتِ رهبر برای کنسرسیومی که قرار است جهت تطبیق پروژه مذکور ایجاد شود، از عوامل تاخیر در شروع این پروژه حیاتی پنداشته می شود. مطابق به طرح پروژۀ متذکره، هند و پاکستان قرار است تا روزانه 38 میلیون مترمکعب گاز را دریافت نمایند، در حالیکه 14 میلیون مترمکعب گاز باقیمانده به افغانستان اختصاص داده خواهد شد. همچنین مطابق به قراردادی که بین افغانستان و ترکمنستان در حاشیۀ هفدهمین جلسۀ کمیتۀ رهبریِ پروژۀ تاپی به امضاء رسید، ترکمنستان متعهد به عرضۀ گاز برای سه دهه به افغانستان شده است. در دهۀ اول که دقیقاٌ بعد از عملیاتی شدن پروژۀ تاپی، آغاز خواهد شد، به میزان 500 میلیون مترمکعب گاز طبیعی، سالانه از ترکمنستان به افغانستان صادر خواهد شد و در دهۀ دوم و سوم به ترتیب این میزان به 1 میلیارد و 1.5 میلیارد مترمکعب افزایش خواهد یافت. این میزان گاز وارداتی، درآمدی در حدود 500 میلیون دالر را سالانه از درک عواید فروش، نصیب دولت افغانستان خواهد کرد. علاوه بر آن دولت افغانستان از درآمد ترانزیت گاز به پاکستان و هند نیز بهره خواهد برد.
منافع هند در پروژۀ تاپی:
مودی در ملاقات اخیر خود با رئیس جمهور ترکمنستان پروژۀ تاپی را به عنوان "ستون اساسیِ" برای ایجاد پیوند اقتصادی در منطقه عنوان نمود. همچنین در این جلسه، رئیس جمهور ترکمنستان و نخست وزیر هند تعهدشان را برای ایجاد ثبات در افغانستان اظهار نمودند. اما سوال اینجاست که هنددر پهلوی منافع اقتصادی و انکشافی که با تطبیق این پروژه در جستجوی آنهاست، چه منافع سیاسی را دنبال می کند؟دولت هند با دخیل ساختن پاکستان در پروژۀ انتقال گاز از ترکمنستان به آسیای جنوبی می تواند خطرات تروریزم در منطقه را کاهش دهد. با گره خوردن منافع اقتصادی پاکستان به پروژۀ مذکور، این کشور تلاش صادقانه ای را در راستای کم کردن خطرات امنیتی پروژۀ تاپی خواهد نمود چون هر نوع خطری که از جانب گروهک های تروریستی متوجه این پروژهشود، مستقیماٌمنافع پاکستان را مورد هدف قرار خواهد داد. پس برای برقراری توازن در منافع اقتصادی و انکشافی منطقه و تغییر نسبی سیاستِ تروریزم پرورِ پاکستان، هند مایل است تا پاکستان و افغانستان نیز در این طرحِ انتقال گاز شامل باشند.
تمایل ترکمنستان برای تطبیق پروژۀ تاپی:
یکی از سیاست های برجستۀ اقتصادی ترکمنستان انکشافِ سریع سکتور تولید گاز طبیعی اش می باشد. این کشور قصد دارد تا سال 2020 میلادی تولید گازخود را به دو برابر افزایش داده و تا سال 2030 میلادی ظرفیت تولید و بهره برداری از گاز مایع در کشور را به 250 میلیارد مترمکعب در سال ارتقا دهد. در پهلوی ارتقای ظرفیت تولید گاز طبیعی، این کشور به دنبال بازارهای جدید و متنوع کردن بازارهای مصرف اش می باشد. در حال حاضر چین و روسیه بزرگترین واردکنندگان گاز مایع از کشور ترکمنستان می باشند. چین هم اکنون به میزان 35 میلیارد مترمکعب گاز را سالانه از طریق پایپ لاین از ترکمنستان وارد می کند. روسیه با این که واردات گاز خود را از ترکمنستان به 4 میلیارد مترمکعب کاهش داده اما هنوز هم پتانسیل زیادی برای خود جهت افزایش میزان تورید گاز مایع از ترکمنستانحفظ نموده است. دولت ترکمنستان در مقابل، برای جلوگیری از منحصر شدن بازار مصرف و افزایش قدرت چانه زنی در این تعاملات اقتصادی، سیاست متنوع کردن بازار مصرفِ گاز اش را به پیش گرفته است. پروژه تاپی با اتصال این کشور به آسیای جنوبی می تواند به حیث اولین و محکم ترین قدم در راستای تحقق این سیاست محسوب گردد.
رقابت هند و چین برای دستیابی به ذخایر انرژیِ آسیای میانه:
طرح ابتدایی پروژۀ انتقال گازِ IPI (ایران، پاکستان و هند) در سال 1995 میلادی معرفی گردید. بر اساس طرح ابتدایی، این پروژه بعد از تطبیق می توانست تا زمینه صادرکردن 31 میلیون مترمکعب گاز مایع را روزانه از ایران به هندفراهم نماید اما بعد از فشارهای واشنگتون در سال 2008 میلادی و "قرارداد هسته ایآمریکا و هند"، دهلی نو از پروژه خارج شد. بعد از توافق هسته ای اخیر بین ایران و کشورهای 5+1، چین قصد دارد تا دوباره این طرح را در قالبِ انتقال گاز از ایران به پاکستان (IP) احیاء نماید. تحت بستۀ کمکِ 46 میلیاردیِ چین به پاکستان، دولت چین متعهد گردیده است تا زیرساخت ها را برای انتقال گاز از بندر گوادر به منطقه نوابشاه (جایی که مبدأ شبکۀ توزیعِ داخلی گاز مایعِ پاکستان در آن قرار گرفته است) در پاکستان ایجاد نماید. هند نیز در جواب به این طرح، بررسی ها را بر انتقال گاز از ایران و عمان آغاز کرده است. اما عملی ترین راه برای هند غرض دسترسی به منابع پایدار گاز، تطبیق پروژه تاپی می باشد. به همین ملحوظ، نخست وزیر هند در ملاقات اخیرش با رئیس جمهور ترکمنستان، تعهد هر دو دولت را برای تطبیق به موقع پروژۀ تاپی ابراز داشت و نهایی شدن انتخابِ رهبر کنسرسیومِ پروژۀ مذکور را تا اول ماه سپتمبر سال جاری وعده سپرد.
راهِ دراز برای عادی شدن روابطِ ایران و آمریکا:
علیرغم توافق هسته ای اخیر بین ایران و کشورهای 5+1، دولت هند به خوبی درک کرده است که راه درازی برای عادی شدن روابط ایران با غرب وجود دارد و حساب کردن بالای پایداری پروژۀTII در حال حاضر منطقی به نظر نمی رسد. هند به عنوان همکار استراتیژیکِ آمریکا، همیشه تمایلات این کشور را در ایجاد همکاری های اقتصادیِ منطقوی در نظر گرفته و حمایت آمریکا را در جهت تحقق انکشاف اقتصادی اش یک امر حیاتی می داند. از این رو بعید به نظر می رسد که بدون دریافت چراغ سبز کامل از آمریکا، هند به سمت پروژۀ TII به پیش رود. همچنین در نظر گرفتن مسیر دریایی به عنوان بخشی از مسیر انتقال در پروژۀTII، ممکن است مصارف بیشتری را در پی داشته باشد. از این رو احتمال کم بودن موثریت اقتصادی پروژۀTII در مقایسه به پروژۀ تاپی وجود دارد.
