ياقوت بعد از الماس و زمرد؛ سومين سنگ قيمتى شناختۀ شدۀ جهان است. تعداد زيادى از معادن ياقوت در ولايات مختلف افغانستان وجود دارد؛ اما تاکنون به اساس کدام سروى مشخص تثبيت نشده است.
سنگ قيمتى ياقوت؛ معمولاً در بين سنگ هاى سفيد مرمر با داشتن رنگ هاى سرخ، سرُخ پخته، آبى پخته و همچو رنگ هاى ديگر يافت ميشود. ياقوتى که رنگ سرخ پخته شده دارد، به نام ياقوت انارى و ياقوتى که رنگ پختۀ آبى دارد، به نام لعل پيازى يا لعل بدخشان در بازارهاى تجارتى افغانستان ناميده ميشود.
سنگ هاى قيمتى ياقوت در ولايات مختلف کشور چون بدخشان، کنر، پنجشير، نورستان و منطقۀ جگدلک کابل وجود دارد؛ اما تا کنون به اساس کدام سروى، دقيقاً مشخص نشده که معادن مذکور درکدام مناطق اين ولايت موقعيت دارد و درمجموع، ذخاير موجود ياقوت افغانستان تا چه حد است.
١-معدن ياقوت جگدلک:
معدن ياقوت جگدلک؛ در صد کيلومترى شهر کابل، نزديک به ٣٥ کيلومترى جنوبغرب ولسوالى سروبى موقعيت د.
هرچند روس ها بالاى معدن ياقوت جگدلک تا حدى کار کرده اند؛ اما هنوزهم ذخيرۀ معدن جگدلک مشخص نيست و تنها گفته شده که درهرمتر مکعب، از ١٢٢/٢ تا ١٥٧/٣ گرام ياقوت وجود دارد.
معدن جگدلک، به دو بخش تقسيم گرديده است. يک بخش آن را مردم منطقه از حکومت هاى امير شيرعلى خان و امير دوست محمدخان به اينسو، ملکيت خود ميدانند؛ و بخش ديگر آن که تحت تصرف دولت ميباشد، توسط گروه هاى مختلف کندن کارى ميشود.
ياقوت معدن جگدلک، درسال ١٣٩٢ خورشيدى توسط چکش و کلنگ استخراج مى شد و در آن زمان، ياقوت به شکل وسيع از اين معدن استخراج شده و اين معدن، به شکل رسمى و غيررسمى مورد استفاده قرار گرفته است.
نقاط مختلف ياقوت جگدلک در هرساحه به نام ويژه، چون پيتايى، لارپور، کانى کلان، و خلوت مسمى گرديده است. همچنان ياقوت معدن جگدلک، از ياقوت مشهور و نامدار افغانستان ناميده شده است.
ياقوت منطقه جگدلک؛ به رنگ هاى مختلف از قبيل، زنگ، پيروتين، کروند، کروم فولوگونيت به چشم ميخورد که اين همه انواع ياقوت ميباشد.
بار اول، ياقوت اين معدن بزرگ؛ در زمان شاه جهان از سوى وى، در اعمار قصر تاج محل مورد استفاده قرار گرفت.
تاج محل، يک کاخ ساخته شده از سنگ هاى مرمر سفيد است، که شاه مغلى هندى موسوم به شاه جهان، به خاطر يادبود از خانم محبوب خود در منطقه اگره هندوستان اعمار کرد. امور اين ساختمان درسال ١٠٠٩ خورشيدى آغاز و درسال ١٠٢٦ خورشيدى تکميل شد. تاج محل، يک نمونۀ خوب ساختمانهاى اسلامى درهند خوانده شده که توجه هر بيننده را به خود جلب ميکند.
٢-لعل بدخشان:
آگاهان امور بدين نظر اند که هرچند لعل از خانواده ياقوت محسوب ميشود؛ اما از بابت ساختار و رنگ، با ياقوت تفاوت دارد.
معدن ياقوت مشهور به لعل بدخشان که از سال ها بدينسو به شهرت رسيده، در منطقۀ غران ولسوالى اشکاشم ولايت بدخشان موقعيت دارد.
سال هاى زيادى قبل؛ لعل هاى معدن ولايت بدخشان، توسط چکش و کلنگ استخراج مى شد و همچنان اين معدن، به شکل رسمى و غير رسمى مورد استفاده قرار ميگرفت.
معادن ديگر ياقوت در دو ولسوالى ديگر اين ولايت(خاش و کشکان) نيز وجود دارد که توسط کدام سروى رسمى تثبيت نشده؛ اما تقريبا پنج سال قبل، کندن کارى خودسر از سوى زورمندان در اين معادن ادامه داشت.
هر چند پنج سال قبل، جلوگيرى از کندن کارى خودسرمعادن ياقوت ولايت بدخشان صورت گرفت؛ اما از اينکه امور استخراج اين معدن خيلى مشکل بود، از همينرو کدام پيشرفت در بخش اکتشاف و استخراج آن از سوى دولت صورت نگرفت.
به اساس معلومات محمد اکبر رييس معادن ولايت بدخشان، که معلومات خود را با آژانس خبرى پژواک شريک کرده است؛ ياقوت در معدن لعل بدخشان به آسانى يافت نميشود و از همين رو، کدام کار در اين راستا صورت نگرفته است.
٣-معدن ياقوت نورستان:
به گفته شمارى از باشندگان ولايت نورستان، تعداد زيادى از سنگ هاى ياقوت در اين ولايت وجود دارد؛ اما از سوى اداره معادن به شکل رسمى تثبيت نشده و نه هم معلوماتى در مورد ذخيرۀ آن به دست آمده است
محمد ابراهيم رييس اتحاديۀ زرگران کابل، به پژواک گفت که کندن کارى هاى غيرفنى در ياقوت ولايت نورستان صورت ميگيرد، که بعد ازکندن کارى، به بازارهاى پاکستان و هندوستان قاچاق ميشود.
همچنان نشانه هاى ياقوت در ولايات کنر و پنجشير نيز ديده شده؛ اما تا کنون ذخيره و اندازۀ آن به شکل رسمى از سوى کدام سروى تثبيت نشده و همچنان کدام پيشرفت در بخش اکتشاف و استخراج آن نيز صورت نگرفته است.
يگانه خاصيت ويژه درسنگ هاى قيمتى ياقوت اين است که مقاومت آن، با مرور زمان بلند ميشود؛ از همينرو در بين جواهرات، به نام سلطان سنگ ها ياد ميشود.
ياقوت، در معادن به شکل خام و پخته دريافت ميشود؛ ياقوت پخته ياقوتى است که شعاع آفتاب از آن عبور کرده ميتواند؛ اما ياقوت خام، ياقوت شکست پذير و غيرشفاف ميباشد؛ و در کُل تمامى ياقوت از نگاه رنگ به ١٢ نوع تقسيم شده است.
گفته ميشود که تاج ملکه انگلستان، از ياقوت افغانستان ساخته شده و همچنان امير تيمور، در دربار شاهى خود از ياقوت افغانستان استفاده کرده است.
