ذخاير مس افغانستان از ذخاير بزرگ جهان شمرده ميشود و اگر مورد استفاده قرار گيرد، پس افغانستان در گروپ کشورهاى بزرگ صادر کننده مس محسوب خواهد شد.
رياست جيولوجى و سروى وزارت معادن افغانستان مى گويد که معادن مس در ٢٤٢ منطقۀ مختلف افغانستان وجود دارد که از جمله چهار معادن(عينک، بلخاب، شيدا و زرکشان) از معادن بزرگ به سطح کشور شمرده ميشود. همچنان يک گروه زمين شناسان وزارت دفاع امريکا گفته است که اگر معادن مس افغانستان استخراج شود، پس اين کشور جاگزين چيلى کشور بزرگ صادر کنندۀ مس در جهان خواهد شد.
به اساس تخمين در حدود 68500 ميليون تن مس در افغانستان وجود دارد، همچنان ادارۀ جيولوجى و سروى ايالات متحدۀ امريکا نشان داده است که معادن آهن، مس ، نيوبيم و ساير منرال هاى قيمتى از منابع گستردۀ معادن خوانده ميشود. به اساس سروى مذکور، تنها ارزش مس افغانستان بيشتر از ٢٧٣ ميليارد $273,998,000,000 دالر امريکايى خوانده شده است.
مس عينک از همه ذخاير بزرگتر مس افغانستان است که ١٢ ميليون تن مس دارد و اکنون امور استخراج آن با شرکت چينى موسوم به " ام سى سى" قرار داده شده و قرار است که اين کمپنى بالاى اين معدن در حدود هشت عشاريه دو ميليارد دالر امريکايى سرمايه گذارى نمايد.
١-معدن مس عينک:
اين معدن بزرگ مس، در٤٠ کيلومترى جنوب غرب کابل، در منطقۀ عينک ولسوالى محمد آغه ولايت لوگر موقعيت دارد.
ذخيرۀ موجود مس اين معدن از ١١،٣ ميليارد تا ١٧ ميليون متريک تن ميرسد و علاوه بر آن در حدود ٧٧٠٠متريک تن نقره، ٦٠٠ متريک تن کوبالت و يک اندازه طلا نيز در اين ولايت وجود دارد.
بار اول اين معدن درسال ١٩٧٣ خورشيدى کشف شد، اما امور اکتشافى آن در سال ١٩٧٤ميلادى آغاز شد.
١-عينک مرکزى: به اساس کندنکارهاى سال ١٩٩٥ ميلادى، در حدود ١٤٠ ميليون تن مس در ساحۀ مرکزى اين معدن وجود داردکه مقدار مس آن ٢.٥ درصد ميباشد.
٢-عينک جنوبى: به اساس کندنکارى هاى سال ١٩٥ ميلادى در بخش جنوبى عينک، در اين معدن ٥٠ ميليون تن مس وجود دارد، که فيصدى مس آن از 9/0 تا 6/1 درصد تشخيص شده است.
٣-عينک غربى:به اساس کندنکارى هاى اکتشافى سال ١٩٩٥ ميلادى، اين معدن در بخش غربى اين منطقه وجود دارد و ذخيرۀ مس آن ٥٠ ميليون تن خوانده شده و فيصدى مس در آن از 62/0تا 05/2 در صد ميباشد.
همچنان معدن بزرگ مس در منطقۀ دربند ولسوالى خاکجبار ولايت کابل که در شرق معدن مس عينک وجود دارد که طول آن به ٧ کيلومتر ميرسد و ذخيره آن بيشتر از يک ميليون تن ميباشد. علااوه بر آن يک معدن مس جوهر در منطقه جنوبى معدن مس عينک موسوم به پاچه وجود دارد، اما مقدار مس موجود در آن مشخص نيست.
معدن مس عينک يک منطقۀ مهم مثل کمربند بزرگ مس عينک ميباشد. به اساس معلومات وزارت معادن و پطروليم، در منطقۀ عينک ١١.٣ ميليون تن مس خالص تثبيت شده است.
در منطقۀ مس عينک ٢ گنج وجود دارد: که عبارت از مس و ديگر اش منطقۀ باستانى ميباشد. در اين منطقه مجسمه ها، ستوپه ها ، سکه هاى باستانى و ساير مواد ديگر وجود دارند.
براى به دست آوردن ١١.٣ ميليون تن مس ثابت شده ونياز است، تا ٣ ميليارد تن خاک و ريگ از آن برداشته شود که مس مذکور را پوشيده است.
به اساس معلومات وزارت معادن، اين معدن بزرگ مس که شاخه هاى آن تا ولايت کابل و بخش آن در ولايت لوگر امتداد يافته، در حدود ٨٠٠ کيلومتر مربع مساحت دارد، اگر امور استخراج مس عينک آغاز گردد، پس تاثيرات قابل توجه بالاى وضعيت عمومى به ويژۀ بالاى وضعيت اقتصادى خواهد داشت.
يک گروه مشترک باستان شناسان افغان و فرانسوى کار خود را به هدف جلوگيرى خطر منطقه باستانى مذکور در مس عينک آغاز کرد، آنها بيش از ٣٠ مجسمه در جريان تحقيقات خود را دريافت کرد که يک مجسمه بودا به طول ٥ متر نيز شامل آن بود. علاوه بر آن ده ها مجسمه ديگر چوبى و سنگ نيز در آن دريافت شد.
٢-معدن مس بلخاب:
در منطقۀ " پاى ميرسيد مراد " ولسوالى بلخاب سرپل که در ١٥٠ کيلومترى مرکز موقعيت دارد، يک معدن بزرگ مس به سطح جهانى وجود دارد و مساحت آن ٤٥٧کيلومتر مربع ميباشد.
به اساس معلومات انجنير محمد ابراهيم عادل وزير اسبق وزارت معادن و پطروليم، مردم منطقه در حدود ٢٠٠٠ سال قبل از معدن مس بلخاب ولايت سرپل استفاده کرده اند. اين معدن توسط زمين شناسان امريکايى نيز تشخيص شده و از آن به حيث معدن بزرگ مس در جهان نام برده اند.
اين معدن مس که درسال ١٩٧٢ ميلادى کشف گرديده،با داشتن ١.٦٦درصد مس خالص ، ٤٠٠ متر عرض و در حدود ٥٠٠٠ متر طول دارد.
در پهلوى معدن مس بلخاب، يک درياى بزرگ و معدن بزرگ زغال سنگ نيز موقعيت دارد که از همينرو اهميت اين معدن مس را به شکل فوق العاده بيشتر کرده است، اما تا کنون کدام فيصله استخراج و قرار داد معدن مس بلخاب از سوى وزارت معادن صورت نگرفته است.
٣-معدن مس شيدا:
معدن مس شيدا با داشتن ١،١ درصد مواد خالص، ٤ متر عرض و ١٥٠ متر طول، ٢٤٠٠ مترمساحت دارد. اين معدن در٦٥ کيلومترى ولايت هرات، در منطقۀ مشترک بين ولسوالى هاى پشتون زرغون و ادرسکن موقعيت دارد. ذخيرۀ مس اين معدن ٥ ميليون تن است و درسال ١٩٧٣ خورشيدى، طى سروى مشترک انجنيران روسى و افغان تثبيت گرديده است.
٤-معدن مس زرکشان :
مسوولين وزارت معادن مى گويند که معادن مس در منطقۀ زرکشان ولسوالى قره باغ ولايت غزنى وجود دارد که توسط متخصصين داخلى و خارجى تشخيص شده اند. وحيدالله شهرانى، وزير پيشين معادن مى گويد که ارزش مجموعى مواد موجود در معادن مس و طلا منطقۀ زرکشان به ٣٠ ميليارد دالر ميرسد.
معدن مس و طلا زرکشان ولايت غزنى در ٢٢٥ کيلومترى جنوب ولايت کابل موقعيت دارد که در دو سال اول توليد طلا به سطح يک صوف کوچک از آن آغاز ميشود و درطى پنج سال با يک معدن بزرگ مس تبديل ميشود. اين معدن مس غزنى براى باراول درسال ١٩٧١ ميلادى طى سروى مشترک انجنيران روسى و افغان کشف شده است.
همچنان ده ها معدن کوچک و بزرگ ديگر نيز در بخش هاى مختلف کشور وجود دارد، که يادآورى تمامى آن امکان ندارد، تنها از معادن مس که تثبيت شده، ياد آور ميشويم، اما معلومات مستند و دقيق در مورد استخراج آن وجود ندارد.
- معدن مس نايک: اين معدن در ولايت هرات موقعيت دارد،اما معلومات در در مورد ذخيره و اکتشاف آن در دسترس نيست.
- معدن مس دوبرادر: اين معدن که معلومات دقيق در مورد ذخيرۀ آن وجود ندارد، درسال ١٩٧٢ ميلادى، در سروى مشترک انجينران افغان و روسى کشف گرديده است.
- معدن مس سيم کوه: معدن مس سيم کو درسال ١٩٧٣ ميلادى، از سوى انجنيران روسى و افغان به اساس يک سروى کشف شد، اما مقدار ذخيره مس و امور استخراجى آن هنوز هم مشخص نيست.
- معدن مس ميرعلى: معدن مس ميرعلى که تا هنوز هم سروى دقيق ذخيره و استخراج آن صورت نگرفته، در سال ١٩٧٠ ميلادى کشف گرديده است.
- معدن مس دهانه: معدن مس دهانه با داشتن ٢٠٠ متر عرض و ١٢٠٠ متر طول در سال ١٩٧١ ميلادى، توسط انجنيران روسى و افغان در ولايت هرات کشف گرديده است.
- معدن مس دوثر: معدن مس دوثر درسال ١٩٧٣ ميلادى، توسط انجنيران افغان و روسى در ولايت هرات با داشتن ١٥٠ متر عرض و ٢٢٠٠ متر طول کشف گرديده است.
- معدن مس بايوقره: اين معدن که مقدار ذخيره آن هنوز هم معلوم نيست، در سال ١٩٧٤ميلادى توسط انجنيران افغان و روسى در ولايت بدخشان کشف گرديده است.
- معدن مس فارموره : معدن مس فارموره در ولايت بدخشان تشخيص گرديده، اما کدام سروى دقيق در مورد مقدار ذخيره، اکتشاف واستخراج آن صورت نگرفته است.
- معدن مس سى کو: اين معدن که در حدود يک عشاريه هفت کيلومتر مساحت دارد، درسال ١٩٧٢ ميلادى توسط انجنيران افغان و روسى در ولايت فارياب کشف گرديده است.
- معدن مس آهنکشان: اين معدن درسال ١٩٧٤ ميلادى در ولايت بادغيس کشف گرديده که شش منطقه مختلف مس در اين مشخص شده است. در اين معدن علاوه بر مس طلا، مولبدينوم، سرب و فلز نيز وجود دارد.
- معدن مس کشکک: اين معدن در سال ١٩٧٢ ميلادى، طى سروى مشترک انجنيران روسى و افغان کشف گرديده است.
- معدن مس گبرغى: معدن مس گبرغى درسال ١٩٧١ ميلادى کشف شده است، مقدار ذخيره اين معدن از ١٠ تا ١٢ هزار تن خواند شده و علاوه بر مس، فلز و سرب نيز در آن وجود دارد.
- معدن مس کندلان: اين معدن با داشتن ١٣٦٠٠ تن ذخيرۀ، ٤٠٠ متر عرض و ١٥٠٠ متر طول در ولايت زابل موقعيت دارد. علاوه بر مس طلا نيز در اين ولايت تثبت شده، اما معدن مس آن بر سه بخش تقسيم شده که عبارت است از : ١-کندلان ٢-سرخ شيلا ٣ – کپترغار.
- معدن مس " سرخ شيلا": ذخيره اين معدن در حدود ٤١٠٠ تن ميشود و با داشتن ١٢٠ متر عرض و ١٠٠٠ متر طول در سال ١٩٧١ ميلادى توسط انجنيران روسى و افغان کشف گرديده است. علاوه بر مس چند تْن ذخيره طلا نيز در اين معدن وجود دارد.
- معدن مس " کپترغار": سه معدن مذکور که قبلا از آن ياد آورى شد، در ولايت زابل موقعيت دارد. اين معدن با داشتن ٢١٤٠٠تن مس، درسال ١٩٧١ خورشيدى توسط انجنيران روسى و افغان کشف گرديده و علاوه بر مس مقادير مولبينيم، طلا و سلور نيز در اين معدن وجود دارد.
- معدن مس"چارسو": اين معدن که ذخيرۀ آن ١٣٠٠٠ هزار تن ميباشد، درسال١٩٧١ ميلادى در ولايت زابل کشف گرديده است.
- معدن مس"تگاب سونى": اين معدن که در ولايت هرات موقعيت دارد، با دوبخش تقسيم شده که يک بخش آن درسال ١٩٧٠ميلادى و بخش دوم آن در سال ١٩٧٢ميلادى توسط انجنيران افغان و روسى کشف شده است.اين معدن ٩٠٠متر عرض و درحدود ٣٠٠٠ متر طول دارد.
- معدن مس بيدن: اين معدن در ولايت غور موقعيت دارد که در سال ١٩٧٢ ميلادى توسط انجنيران افغان و ورسى کشف گرديده است. در معدن مذکور در حدود يک درصد مس خالص وجود دارد.
- معدن مس"سردخانه": اين معدن درسال ١٩٧٣ ميلادى در ولايت فراه کشف شده و دو عشاريه ٣١ در صد مس خالص دارد.
- معدن مس " گلاآغا":اين معدن با داشتن مس خالص (٣ تا ٦) درصد، در سال ١٩٧٠ميلادى در ولايت فراه کشف گرديده است.
- همچنان يک معدن مس در منطقۀ سرحدى ولايت فراه در سال ١٩٧٠خورشيدى کشف گرديده که از يک تا دو اشاريه پنج درصد مس خالص دارد، اما تعداد دقيق در مورد ذخيرۀ آن در درسترس قرار ندارد.
- معدن مس"غورى سفيد"اين معدن باداشتن ٥٠ متر عرض و ٣٥٠ کيلومتر طول در سال ١٩٧٠ خورشيدى توسط انجنيران افغان و روسى کشف گرديده است.
- معدن مس " کوه عروس": اين معدن باداشتن ٢٠٠ متر عرض، ٦٠٠ کيلومتر طول و يک فصد مس خالص در سال ١٩٧٠ خورشيدى توسط انجنيران افغان و روسى کشف گرديده است.
- معدن مس مارکو: معدن مارکو ولايت فراه که يک درصد مس خالص دارد، درسال ١٩٧٠ ميلادى کشف و علاوه بر آن سلور، طلا، سرب، فلز و جست نيز در آن وجود دارد.
- معدن مس"گاريبا": اين معدن با داشتن در حدود ٥/٣ درصد مس خالص، ٦٠ متر عرض و ٣٠٠ متر طول دارد که درسال ١٩٧٢ ميلادى در ولايت فراه کشف گرديده است.
- معدن مس "دربس" :اين معدن درسال ١٩٧٣خورشيدى از سوى انجينران روسى و افغان کشف گرديده که ٢٠٠ متر عرض و ٥٠٠٠ متر طول دارد.
- معدن مس "غورما":اين معدن درسال ١٩٧٣ خورشيدى توسط انجنيران روسى و افغان در ولايت فراه کشف گرديده که ١٢٠ متر عرض و ١٠٠٠ متر طول دارد.
- معدن مس " چونى":اين معدن درسال ١٩٦٧ خورشيدى در ولايت کندهار از سوى انجنيران روسى و افغان کشف گرديده است.
- معدن مس " گازوغيل":معدن مذکور باداشتن ٣٠٠ متر عرض و ٥٠٠ متر طول در ولايت بغلان وجود دارد، اما سروى دقيق در مورد ذخيرۀ معدن صورت نگرفته است.
- معدن مس" اندراب": با داشتن ١٠٠ عرض و ١٠٠٠ متر طول در سال ١٩٧٢ خورشيدى، توسط انجنيران روسى و افغان کشف گرديده است.
- معدن مس " تيلى دواب ": اين معدن با داشتن ٢٠٠ مترعرض و ٧٠٠ متر طول در سال ١٩٧٢ خورشيدى کشف ، اما سروى دقيق در مورد ذخيرۀ آن صورت نگرفته است.
- معدن مس"غورى سنگ": معدن مذکور در ولايت بغلان موقعيت دارد و اندازۀ مس خالص آن در حدود ١٠ درصد ثبيت شده است.اين معدن درسال ١٩٧٢ ميلادى توسط انجنيران افغان و روسى سروى و کشف گرديده است.
- معدن مس" آشپشته":معدن مس " آشپشته" ولايت باميان درسال ١٩٦٧ميلادى کشف و ٢٠٠ متر طول دارد. مس خالص اين معدن ٣درصد ميباشد.
- معدن مس"سرخ پارسا":اين معدن در ولايت پروان وجود دارد و مساحت آن در حدود ٩ کيلومتر مربع ميباشد که بين سال هاى ١٩٦٠ تا ١٩٦٧ ميلادى کشف گرديده است.
شمارى از معادن ناتثبيت شدۀ مس نيز درافغانستان وجود دارد، اما در مورد تنها گفته ميتوانيم که در کدام ولايت موقعيت دارد. ازمعادن مذکور به شکل ذيل ياد آور ميشويم.
معدن مس کوتل خاواک در ولايت پنجشير- معدن مس فرنجل در غوربند- معدن مس جيرعلى پنجشير و تاواخ-معدن مس کهنه خمار ميدان ،کوه چراغان-معدن مس گلدره-معدن مس گلدره کوهدامن-معدن مس قليچ کوتل کهمرد باميان- معدن مس توخى ارغنداب-معدن مس گلونه فراه-معدن مس عليسنگ باميان و معدن مس اوخان کشان فارياب.
علاوه بر اين ده ها معدن ديگر کوچک مس در کشور وجود دارد، اما کدام پيشرفت در بخش اکتشاف و استخراج آن صورت نگرفته و همچنان سروى دقيق ذخاير معادن مذکور نيز صورت نگرفته، اما موقعيت آن تنها به سطح ولايت مشخص گرديده است.
سنگريار
