تاکنون در افغانستان بیشترین تحقیقات انجام شده در پنج حوزه نفت خیز صورت گرفته که دو حوزه آن در شمال آمو، یک حوزه آن در هلمند، یک حوزه در هرات و یک حوزه آن در کتواز ولایت پکتیکا قرار دارد.
۱- حوزه نفتی آمو دریا :
حوزه رسوبی آمودریا که درقسمت شمال وشمال غربی کشورموقیعت دارد وبه کشورترکمنستان درحدود تقریبآ ٣٠٠ کیلومتر سرحد مشترک داشته مساحت این حوزه (٥٧) هزارکیلومترمربع بوده بعدازموافقتنامه سال ١٩٥٨ که بین افغانستان واتحاد جماهیرشوروی سابق به امضا رسید، تحقیقات منظم جیولوجیکی وبرمه کاری های تفحصاتی – اکتشافی درحوزه های رسوبی آمودریا افغان – تاجک وخمیدگی هرات آغازگردید مطالعات انجام یافته درشمال وشمال غرب افغانستان متنج به تثبیت (٥٠٠) ساختمان مساعد به منظورتفحص نفت وگازگردیده که از آن جمله در(٦٧) ساختمان ان برمه کاری های عمیق صورت گرفته که درنتیجه آن تااکنون به تعداد (٨ ) معدن گازدارو(٦) معدن نفت کشف وتثبیت گردیده است .این حوزه دارای نهصد و شصت و دو ميلیون بشکه ذخایر نفت خام و پنجاه و دو تریلیون فوت مکعب گاز طبیعی است.
در ذخایرمجموعی گازکه قابل استخراج میباشد به حجم (١٢٠) ميلیارد مترمکعب گازتثبیت گردیده که ازانجمله به حجم (٥٧.5) ميلیارد مترمکعب گازبه مصرف رسیده است .حوزه نفت وگاز آمو دریا از نظر میزان ذخایر گاز و نفت در بین ۱۵۲ حوزه نفت و گاز کشف شده جهان در رده پانزدهم قرار دارد.
قرارمعلومات حوزه رسوبی آمودریا یک حوزه مهم رسوبی است که سیستم پطرولیم درآن ثابت شده ودورنمای خوب درآن پیشبینی میگردد .
درحوزه آمودریا یکتعداد ساختمان های عمیق جیولوجیکی نظربه تحقیقات مختلف جیولوجی تثبیت گردیده واحتمال بیشتروجود دارد که ساختمانهای یاد شده دارای ذخایرفراوان گازباشد، حوزه متذکره تحقیقات بیشترجیولوجیکی را ایجاب مینماید وامکانات کشف ساختمانهای جدید دراین حوزه نیزمتصوراست.
برای نخستین بار سایزمیک حوزه نفتی افغان تاجک بگونه D2به مساحت ۴۸۰ کلیو متر مربع آغاز و کار سایزمیک آن با مصرف مجموعی ۱۲۵۰۰۰۰۰ دوازده میلیونو پنجصد هزار دالر توسط کمپنی کانادایی تیرا سایز (Terrasais ) تکمیل گردیده است.
قرارداد استخراج این حوزه با یک شرکت چینایی برای مدت ٢٥ سال عقد شده است که در ابتدا سالانه ١٥ هزار بشکه نفت از این حوزه نفتی استخراج خواهد شد که درآمد حکومت افغانستان از حوزه آمو دریا به ٤٠٠ میلیون دالر در سال می رسد. سود حکومت افغانستان از حوزه نفتی آمو دریا ٧٠ درصد، و میزان استخراج نفت از حوزه آمو دریا تا دو سال آینده به ٣٠٠ هزار بشکه خواهد رسید.
وزارت داخله افغانستان هم از تامین امنیت این حوزه نفتی اطمینان داده و گفته است که نیروهای امنیتی با جان و دل از این حوزه نفتی پاسداری خواهند کرد.
۲-حوزه نفتی افغان – تاجک :
این حوزه درقسمت شمال وشمال شرق افغانستان موقیعت داشته که مساحت آن به (٣١) هزارکیلومترمربع میرسد وبا کشورترکمنستان درحدود (٣٦٠) کیلومترمرزمشترک دارد . این حوزه در شمال وشمال شرق کشور از ولایت تخار تا به ولایت جوزجان امتداد یافته است که ازطرف شرق به کوهای هندوکش، از طرف غرب و شمال به آمو دریا و از طرف جنوب به کوهای البرز می رسد. این حوزه در سال ١٩٥٨ میلادی کشف شد و دوسال قبل در نتیجه بررسی شرکت کانادایی نفت و گاز تراسایز، در ٣١ هزار کیلومتر مربع و ١٢ بلاک تقسیم شد.
این حوزه حدود نه صد و چهل و شش میلیون بیرل نفت خام و هفت تریلیون فوت مکعب ذخایر گاز طبیعی دارد.
حوزه نفت خیز افغان - تاجک دارای ذخیره پیش بینی شده ۱٬۵۹۶میلیارد بشکه است، که اگر هر بشکه نفت را ٧٧ دالر حساب کنیم ارزش مجموعی این ذخیره نفتی به ١٢٣ میلیارد دالر می رسد.
درحوزه رسوبی افغان تاجک یک سلسله تحقیقات جیولوجیکی انجام یافته که درنتیجه ساختمان های متعدد درآن تثبیت گردیده است .
برمه کاری های عمیق تفحصاتی بالای یک تعداد ساختمان های عمیق جیولوجیکی صورت گرفته که دربعضی ساختمانها علایم نفت به مشاهده رسیده ودربعضی ساختمان ها درجریان برمه کاری ها یک سلسله مشکلات جیولوجیکی وتخنیکی بوجود امده وطبقات مثمر مطلوبه درآن بازنگردیده است.
حوزه رسوبی افغان تاجک یک ساحه مثمرنفتی پیشبینی میگردد که مطابق قانون هایدروکاربن ها به (١٢) بلاک تقسیم بندی گردیده که از جمله، قرار داد استخراج دو بلاک حوزۀ نفت وگاز "افغان-تاجیک" با سه شرکت امضاء شده که بر اساس آن این شرکت ها ١٢ میلیار دالر در این حوزه سرمایه گذاری خواهند کرد. که بر اساس این قرارداد، در پنج سال نخست این شرکت ها یک میلیارد و ٦٠٠ میلیون دالر سرمایه گذاری می کنند و در ١٢ سال آن را به ١٢ میلیار دالر خواهند رساند.
این دو بلاک قرارداد شده دارای ٥١٤ میلیون بیرل نفت و٩١ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی می باشند. که طبق قرارداد نفت وگاز استخراج شده از این حوزه در ابتدا برای بر طرف کردن نیازمندی افغانستان استفاده می شود و سپس صادرخواهد شد.
با آغاز کار این حوزه، زمینه کار برای هزار نفر فراهم می شود اما سپس تا به ١٢ هزار تن افزایش خواهد یافت.
قرارمعلوم حوزه افغان تاجک بطرف شمال افغانستان درخاک کشورتاجکستان امتداد یافته ودارای عین مشخصات جیولوجیکی میباشد . درساحه تاجکستان نزدیک به مرزافغانستان چندین معادن نفت که دارای ذخایرصنعتی میباشد کشف وتثبیت گردیده است.
مشابه به ساختمانهای نفتی آنطرف مرز درساحه افغانستان نیزچندین بلاک تکتونیکی(طبقاتی) مانند میگاسین کلینال(فرورفتگی) های سورخان دره وخش ( کولاب) . ومیگا انتی کلینال(برامده گی) های کارنیگان واب گرم تشخیص گردیده است .
دراین بلاک های تکتونیکی(طبقاتی)، تعداد زیادساختمان های انتی کلینال(برامده گی)، موجود بوده که برای تجمع نفت وگازمساعد میباشد این ساحه خیلی مغلق پیشبینی گردیده فلهذا تحقیقات جیولوجیکی بیشتر را ایجاب مینماید.
امپلی تود(دامنۀ) شکستگی ها دراین ساحه به نسبت داشتن تکتونیک نمکی درحدود (٤-٥) کیلومترممکن است. طبقات مثمرحوزه رسوبی افغان تاجک عبارت است ازجوراسیک(یکی ازدوره های شکلگیری زمین) تحتانی وسطی وفوقانی رسوبات تباشیر وپالیوجین (دوره اول شکلگیری) میباشد.
بر اساس معلومات وزارت معادن، در حوزه های آمودریا وافغان تاجیک، بصورت مجموعی ٤٤٤ میلیارد متر مکعب گاز مایع، ٢١٩ میلیون تن نفت و٧٠ میلون تن نفت کاندنسات که مرکب از گاز است، وجود دارد.
بر اساس مطالعات انجام شده میتوان مجموع ذخایر نفت و گاز شمال کشور اعم از ذخایرکشف شده و کشف ناشده که قابل استحصال می باشند را به صورت زیر تعیین نمود .
- مجموع ذخایر کشف شده نفت ٨٠ میلیون بشکه.
- مجموع ذخایر نفت قابل استحصال٣٠٠میلیون بشکه بهمراه ١٤٥میلیون بشکه نف سنگین.
- مجموع ذخایر کشف شده گاز درحدود 5 تریلیون فوت مکعب.
- مجموع ذخایر قابل استحصال گاز در حدود ٩/٦ تریلیون فوت مکعب.
۳-حوزه نفتی تیرپل )هرات( :
این حوزه درقسمت غرب افغانستان درمنطقه ای در نزدیكی به مرز اسلام قلعه درهرات موقعیت داشته وبا کشور ایران به فاصله (٩٥) کیلومترهم-سرحد میباشد .
مساحت حوزه متذکره (١٤) هزارکیلومترمربع میباشد وحوزه رسوبی هرات تحقیقات امورسایزمیکی امواج منعکسه، گراویمتریک، تحقیقات سروی جیولوجی انجام یافته که درنتیجه یکتعداد ساختمانهای عمیق جیولوجیکی برای برمه کاریهای تفحصاتی اماده ساخته اند .
اموربرمه کاریهای عمیق تفحصاتی بالای ساختمانهای احمد آباد، تیرپل وگوهرشادبیگم انجام یافته که درنتیجه مثمریت نفت وگازخیزیآن درنقطه اول تفحصاتی احمد اباد به ثبوت رسیده است .
با آن كه درمورد مقدار نفت ذخیره شده و قابل بهره برداری دراین حوزه تا اكنون معلومات دقیق در دست نیست، اما كار اكتشافی روی معادن این حوزه جریان دارد و تا اكنون چندین شركت داخلی و خارجی خواهان استخراج نفت این منطقه شده اند.
حوزه رسوبی تیرپل ازجمله حوزه های دلچسب جیولوجیکی بوده که تمام شرایط تشکیل هایدروکاربن ها دران مساعد میباشد .
۴-حوزه نفتی کتواز :
این حوزه درقسمت جنوب شرقی کشورموقیعت داشته ومربوط زون جیوسین کلینال(عامل بوجودآمدن برامدگی و فرورفتگی) جوان بوده ومساحت این حوزه درحدود (٤٠) هزارکیلومترمربع بوده که ضخامت احجارراسبه آن به (٦) هزارمترمیرسد، تهداب احجارراسبه عبارت ازرسوبات قبل ازکمبری (تهداب کرستلی ) میباشد .
نفت وگازحوزه کتواز به رسوبات پالیوجین(دوره اول تشکل)ایوسین(دوره عصرجدید تشکل) تحتانی که درقسمت ساحه پاکستان مثمربوده ارتباط میگیرد دراین حوزه رسوبات تباشیر وجوراسیک نیزنفت وگازدارپیشبینی میگردد .
درسال ( ١٩٧٥ ) کمپنی فرانسوی بنام توتال یک قرارداد به "ریاست موسسه ملی نفت" آن زمان به امضا رسانید که کمپنی متذکره مکلفیت داشت تا درمقابل دومیلیون دالرامریکایی به مدت دونیم سال تحقیقات جیولوجیکی غرض تثبیت وتشخیص نفت وگازداربه مصرف برساند. کمپنی توتال بعد ازانجام یک سلسله تحقیقات جیولوجیکی نفت وگازقبل ازتکمیل معیارمرحله اول تفحصاتی عدم دلچسپی خویشرا به دوام تحقیقات جیولوجیکی ابرازنمود .
انجینیران کمپنی توتال فرانسوی بیشتراز(٣) صد هزاردالرامریکایی به مصرف رسانیده ومبلغ متباقی را واپس به وزارت معادن تحویل نموده اند .
کمپنی توتال فرانسوی مکلفیت داشت که تحقیقات جیولوجیکی راقرارذیل انجام دهد .
- مطالعه تکتونیک ساحه کتواز
- ستراتیگرافی
- شرایط پالیوجغرافیایی
- احتمال موجودیت هایدروکاربن ها
کمپنی توتال فرانسوی بعدازانجام تحقیقات جیولوجیکی عدم دلچسپی خویش را بدوام کارروی چندین عامل که قرارذیل است ابرازنموده بود .
- احجار"مادرسنگ" کم بوده ومواد عضوی درآن به ندرت به نظرمیرسد .
- احجارسنگ ریگی عموما سمنت شده به نظرمیرسد ومواد هایدروکاربن درآن جابجا شده نمیتواند .
- ساختمانهای جیولوجیکی بسته درسطح زمین (برهنه ) به مشاهده نمیرسد .
جیولوجستان نفت وگازبه این عقیده اند که حوزه کتوازازجمله حوزه رسوبی نفت وگازداربوده ودورنمای خوب ومثمری درآن پیشبینی میگردد ، ساحات مشترک این حوزه که درقسمت پاکستان قراردارد ،همین اکنون معادن نفت وگازبا ذخایرفراوان درآن کشورکشف گردیده است.
پس از انجام یک سلسله تحقیقات جیولوجیکی دراین حوزه،امکانات کشف ساختمانهای عمیق جیولوجیکی که برای تجمع نفت وگازمساعد بوده متصوراست .
۵- حوزه نفتی هلمند (سیستان ) :
این حوزه عموماً ازدشت کارکو و ریگستان تشکیل گردیده ومساحت آن به (١٣١) هزارکیلومترمربع میرسد، ضخامت احجارراسبه حوزه متذکره (٥-٦) کیلومتربوده برای تشکیل هایدروکاربن ها مساعد میباشد دراین حوزه مطالعات جیولوجیکی تقریباً صورت نگرفته دورنمای آن بعد ازانجام یک سلسله تحقیقات جیولوجیکی روشن خواهد گردید .
اما گذشته از پنج حوزه نامبرده نتایج یك بررسی سازمان ناسا مشخص نموده كه در افغانستان بیشتر از ۱۰۰ حوزه نفت و گاز وجود دارند که بعد از تحقیقات لازم معلومات بیشتری بدست خواهد آمد.
